De Farmareus neemt je vandaag mee in de wondere wereld van de virologie. Niet geheel toevallig ...😷😵. We zijn na zo'n overdonderend jaar vol coronanieuws allemaal experten geworden in grafieken aflezen, curves beoordelen, R-waardes interpreteren. Maar nu de vaccinatietrein stillekesaan op gang komt, voelen we hier van achter onze apotheekplexi (als dat al een woord is, meneer Van Dale?) in de Westhoek dat er heel wat twijfel leeft over het coronavaccin. Of over vaccins tout court. Ook een overtuigde 'bah joak gie!' ** van mijn kant op de vraag of ik 'diene coronavaccin' ga laten zetten, is vaak niet enthousiasmerend genoeg. Tijd dus om eens haarfijn uit de Farmareusdoeken te doen hoe een vaccin nu eigenlijk werkt. Helder, bondig en eerlijk. In deze blog nemen we een deep dive in de basisprincipes van een vaccinatie. In de volgende blog analyseren we dan specifiek het coronavaccin.
Zet u, we gaan er aan beginnen.
** 'ja maar natuurlijk!' / 'absoluut!' / 'vaneigens dadde!'
Hoe werkt een vaccin?
Een vaccin gaat ons immuunsysteem, ons afweersysteem, voorbereiden om allerlei indringers die ons proberen ziek maken te herkennen en ons tegen deze indringers te verdedigen.
Een vaccin traint ons lichaam om snel en efficiënt te kunnen reageren als een ziektekiem ons lichaam later wil binnendringen.
De indringers die ons lichaam willen binnendringen, dat kunnen schimmels, bacteriën, virussen,... zijn. In het kader van de huidige coronapandemie verdiepen we ons in deze blog in de virusvaccins.
En het mooie is dat zo'n vaccin niet zomaar wat chemische hocus pocus in een proefbuis is die door één of andere gekke professor Gobelijn in een obscuur labo aan de andere kant van de wereld ontwikkeld is. Neen, een vaccin bootst eigenlijk simpelweg de manier van werken van het virus zélf na om ons later te kunnen beschermen tegen dat virus.
Hoe maakt een virus ons ziek?
Belangrijk om te weten is dat een virus zichzelf niet kan voortplanten. Om babyvirusjes te kunnen maken heeft een virus een gastheer nodig, namelijk een dier of de mens.
Hoe dadde een gastheer? Ewel, een virus dringt ons lichaam binnen door onze eerste verdedigingsbarrieres (de huid, of de slijmvliezen van onze luchtwegen bijvoorbeeld) te overwinnen.
Eens dat virus in ons lichaam zit, dringt het onze lichaamscellen binnen, bijvoorbeeld de cellen van onze longen. Daar gaat dit virus onze eigen lichaamscellen commanderen om kopietjes te gaan maken van dat virus. Onze lichaamscellen volgen deze bevelen van het virus heel gehoorzaam op want ze weten niet of deze instructies van ons eigen lichaam komen of dat die instructies opgelegd worden door dat vijandige virus.
Et voila, één virusdeeltje worden er twee, twee worden er vier,... tot we op de duur met een hele rist aan babyvirusjes zitten. Die babyvirusjes gaan op hun beurt ook weer andere lichaamscellen binnendringen en ook die lichaamscellen dwingen om kopietjes te maken en zo gaat het virus ongebreideld woekeren in ons lichaam en maakt het virus ons lichaam ziek.
Wat kunnen we hieraan doen?
Ofwel laten we het virus lekker zijn gangetje gaan, woekert het virus verder in ons lichaam en tast het op de duur onze vitale organen aan, bijvoorbeeld de longen.
Ofwel kunnen we ons immuunsysteem aanleren om gevaarlijke virussen te herkennen en deze uit te schakelen vooraleer ze schade kunnen aanrichten in ons lichaam.
Optie twee lijkt toch wel de betere keuze, n'est-ce pas?
En als je de inleiding goed gelezen hebt, -I know you did!😀- dan weet je dat een vaccin de ideale manier is om ons immuunsysteem te trainen op het herkennen van deze gevaarlijke virussen.
Welke soorten vaccins bestaan er?
Nerd-alert! Nerd-alert! De volgende info kan nog meer complicated lijken dan de relatiestatus op Facebook van Leonardo di Caprio in de Nineties and Nillies. Maaaaaar daar heeft de Farmareus een oplossing voor:
Om de volgende paragrafen beter te begrijpen gaan we een virus vergelijken met een auto. Dus vanaf nu tot binnen een luttele vijf minuutjes beeld je je in dat een virus er uitziet als dit schoon autootje met een zware motor:
Dus, vertel me nu eens Mister Farmareus, welke soorten vaccins bestaan er nu eigenlijk?
1. Een levend-afgezwakt vaccin
Dit vaccin bevat een levend virus, maar dit virus is niet meer zo gevaarlijk als het oorspronkelijke virus. Het virus werd dus zwakker gemaakt. Dit virus kan zich wel nog vermenigvuldigen in ons lichaam, maar het kan ons niet meer ziek maken. Dit virus veroorzaakt een milde vorm van infectie zonder schade aan ons lichaam toe te brengen.
Een levend-afgezwakt vaccin is dus eigenlijk ons autootje van hierboven met een identieke carrosserie maar met een veel zwakkere motor.
Deze levend-afgezwakte vaccins hebben heel wat voordelen:
- Er is slechts een hele lage dosis van het vaccin nodig, want het virus kan zich nog vermenigvuldigen in ons lichaam.
- Dit vaccin bootst de infectieziekte heel goed na en zorgt daardoor voor een heel krachtig immuunantwoord van ons lichaam.
- Dit vaccin geeft een heeeeeeeeele lange, soms zelfs levenslange, bescherming.
Het grootste nadeel van dit vaccin is dat het niet mag toegediend worden bij zwangere vrouwen, bij personen met een verzwakt immuunsysteem en personen die immunosuppressieve medicatie nemen.
2. Een niet-levend vaccin van een volledig virus
Dit vaccin bevat een volledig virus dat dood is. Dit betekent dat het virus zich in ons lichaam niet meer kan vermenigvuldigen. Ons lichaam gaat dit dode virus wel als een echt virus gaan herkennen en een goed immuunantwoord opwekken tegen dit virus.
Naar analogie met ons voiture is dit een auto met identieke carrosserie, maar zonder motor.
3. Een niet-levend vaccin dat slechts een deeltje van het virus bevat
Dit vaccin bevat slechts één of meerdere deeltjes van het oorspronkelijke virus. Dit oorspronkelijke virus werd dus dood gemaakt en dan nog eens in stukjes gekapt. Dit virus kan zich dus ook niet meer vermenigvuldigen in ons lichaam. Ons immuunsysteem leert deze stukjes van het virus herkennen om zo gewapend te zijn voor het moment het echte virus ooit ons lichaam zou binnendringen.
Deze niet-levende-vaccins zorgen ook voor een goede immuunrespons van ons lichaam, maar voor een langdurige bescherming tegenover het virus zijn vaak meerdere dosissen nodig.
Dit vaccin komt overeen met enkel en allleen de wielen van onze auto.
Bij niet-levende vaccins gaat men meestal een hulpstof toevoegen om de immuunreactie van ons lichaam te versterken, om een betere bescherming te bieden tegen het virus. Deze hulpstof noemt men het adjuvans. Hier kom ik verder in de blog nog even op terug.
Voorbeeld van dergelijk vaccin: het griepvaccin
4. Een mRNA-vaccin
Een mRNA-vaccin bevat een stukje genetisch materiaal dat codeert voor een kenmerkend deel van het virus.
Bij een mRNA-vaccin spuiten we niks van al het bovenstaande in ons lichaam in, we gaan enkel de instructie, de handleiding inspuiten die onze lichaamscellen nodig hebben om zelf een deeltje van het oorspronkelijke virus te bouwen waartegen ons immuunsysteem dan antistoffen gaat maken.
We spuiten de instructie, de handleiding voor het maken van de wielen van de auto in, zodat ons lichaam de wielen in elkaar kan knutselen. Ons immuunsysteem gaat dan vervolgens antistoffen aanmaken tegen deze wielen.
Voordeel van een mRNA-vaccin dat hierbij geen adjuvans nodig is om een sterke immuunrespons te bekomen.
Een groot nadeel van deze vaccins is dat ze bij heeeeeeel lage temperaturen moeten bewaard worden om hun werking te behouden.
Ik zie vanachter mijn computerscherm heel wat wenkbrauwtjes fronsen bij de idee dat we mRNA, een stukje genetisch materiaal, gaan inspuiten in ons lichaam! 😧😱😩 Wat gebeurt er dan met ons eigen genetisch materiaal, met ons eigen DNA en RNA???
Ewel lieve lezers: er gebeurt daar just niks, nada, noegabolle mee!
Dit stukje mRNA dat wordt ingespoten komt niet in onze celkernen terecht en kan ons eigen genetisch materiaal op geen enkele manier beïnvloeden. Dit stukje mRNA dient enkel als afleescode, als handleiding. Eens de handleiding afgelezen is, vernietigt ons lichaam deze handleiding met speciale opruimcelletjes.
Vergelijk het met de handleiding van je nieuwste Klippan-zetel of Billie-boekenkast van Ikea: eens je die door middel van de handleiding (en na veel geroep en getier en geruzie over wie er nu de handigste harry in huis is...), in elkaar geknutseld krijgt, dan vliegt die handleiding ook asap bij het oud papier, n'est-ce pas?
Voorbeeld van een m-RNA-vaccin: vaccin tegen het coronavirus.
Wat gebeurt er als wij een vaccinprik krijgen?
Wanneer bijvoorbeeld onze bovenarm wordt aangeprikt en het vaccin daar ingespoten wordt, dan schiet ons lichaam in een automatische verdedigingsreflex: binnen enkele luttele uren zorgen de eerste verdedigingcellen van ons immuunsysteem (de aangeboren verdediging) dat dit prikplekje gaat ontsteken:
het voelt warm aan, ziet een beetje rood en kan wat dikker en hard aanvoelen. We kunnen ons ook een beetje koortsig, grieperig voelen gedurende enkele dagen.
Nu de eerste verdedigingscellen van ons immuunsysteem de indringer gelokaliseerd hebben, komt een tweede leger van verdedigingscellen van ons immuunsysteem (het adaptief immuunsysteem) naar deze plaats van onheil op onze bovenarm.
Dit tweede leger gaat de indringer volledig analyseren: hoe ziet de indringer eruit? Heeft hij speciale kenmerken, hoe gaat hij te werk?
Het tweede leger gaat al deze eigenschappen van deze indringer opslaan in zijn geheugen en deze info ook doorspelen aan nieuwe soldaatjes, de antistoffen of antilichaampjes, die stante pede aangemaakt worden.
Eens het soldatenleger goed is opgeleid gaat de roodheid, zwelling en warmte op onze bovenarm stillekesaan verdwijnen. Ook het koortsig gevoel verdwijnt na enkele dagen.
Het vaccin heeft gedaan wat het moest doen: ons immuunsysteem in gang zetten om een heel leger aan antistoffen aan te maken die paraat staan om ons lichaam,te verdedigen op het moment een écht virus ons lichaam wil binnendringen.
Soms is een tweede of derde dosis nodig om ons soldatenleger van antistoffen alert te houden en ervoor te zorgen dat ze nog steeds met voldoende soldaatjes zijn om de indringer te kunnen overwinnen op lange termijn.
Wat is het adjuvans of de hulpstof?
Herinner je je de paragraaf over de verschilllende soorten vaccins? 🙋
Daarin vertelde ik dat niet-levende-vaccins iets minder krachtig werken dan levende-vaccins.
Om een toch voldoende sterke immuunrespons te kunnen opwekken voegt men bij niet-levende vaccins een adjuvans.
Dit adjuvans zorgt voor een sterkere lokale ontsteking op de plaats van inspuiting om ons tweede leger van ons immuunsysteem op de been te zetten. Door een adjuvans toe te voegen biedt het vaccin ook een langere bescherming én is vaak een lagere vaccindosis nodig.
Wat betekent groepsimmuniteit?
Wanneer voldoende mensen immuniteit hebben opgebouwd tegen een bepaalde besmettelijke ziekte, dan zorgen deze mensen ervoor dat personen die geen immuniteit hebben opgebouwd niet besmet zullen raken.
Heel concreet betekent dit dat mensen die niet mogen gevaccineerd worden leven in een veilige cocon van gevaccineerde mensen rond zich en op die manier niet ziek kunnen worden.
Iedereen vaccinoloog!
Woehoeeee! Bravo! En merci om je doorheen dit brokje vaccininformatie te worstelen! Well done!!!! Een diploma vaccinologie hebben we nu misschien wel nog niet echt op zak, maar de basisinfo over de hoe en het waarom van het vaccin zit nu wel flink in ons koppie. Ready steady and even more voor het volgende stevig pateeke over het coronavaccin dat er binnenkort aankomt!
Elleboogje en veel liefs,
